COMPOSITIES MISHA MENGELBERG PRACHTIG VERZAMELD
Het besef dat Misha Mengelberg (1935- 2017) misschien wel de belangrijkste Nederlandse jazzcomponist is, een soort Nederlandse Ellington of Monk, is al geruime tijd tot de vaderlandse jazzscene doorgedrongen. Heel wat musici, van Frans Vermeerssen tot Benjamin Herman en van Jasper Blom tot Bo van de Graaf, hebben stukken van de ICP-oprichter op het repertoire genomen. In de jaren nul van deze eeuw besloot het Muziek Centrum Nederland (MCN) daarom om aan ICP-lid (en vaak ook -arrangeur) Michael Moore te vragen een bundel samen te stellen met composities van Mengelberg. Die verscheen in 2009 onder de titel ‘Goedendagjes – Misha’s moments musicaux’ in een handig ringbandje. Maar met 27 titels was het boekwerkje natuurlijk verre van compleet.
Heerlijk absurdistisch
Daarom besloot de Stichting Misha Mengelberg ruim tien jaar later om de Amsterdamse Amerikaan nog wat meer tijd en ruimte te bieden voor een waardige opvolger voor die eerste bundel. Het resultaat ligt er nu in de vorm van ‘Mishakosmos’ (een speelse verwijzing naar de beroemde bundel pianostukken voor beginners van Béla Bartók, ‘Mikrokosmos’). De fraai vormgegeven ringband (met uiteraard een kunstwerk van Han Bennink op de cover) bevat een behoorlijk uitputtende (zo niet complete) weergave van het oeuvre van de componist. Moore deelde het 250 pagina’s tellende boekwerk in drie (of eigenlijk vier) secties
in: ‘Songs’, ‘Lead Sheets’ en ‘(Concert) Scores’. Voorafgegaan door een mooie inleiding van mede-ICP’er Ab Baars en een korte uitleg van de samensteller over de verschillende rubrieken, zien we Mengelberg (op een foto van Ken Weiss) de geïnteresseerde muziekliefhebber luidkeels tegemoet lachen. De sectie die hiermee opent, ‘Songs’, zal bij iedereen dan ook regelmatig op de lachspieren werken. Veel van de songteksten (van de hand van Mengelberg zelf) die de stukken sieren, zijn heerlijk absurdistisch. Neem nu bijvoorbeeld ‘Zo zacht als boter’ (dat vooralsnog nergens een plek op de plaat vond):
Zo zacht als boter
Als boter zo zacht
En het werd steeds groter
Ondertussen viel de nacht
Zo zacht als boter
Wie had dat nou gedacht?
Het werd steeds idioter
Verder treffen we in deze sectie de merkwaardige popsong ‘Anatole’ (te horen op de cd ‘Restless In Pieces’), de meezinger ‘Zing zang zaterdag’ en het veel gecoverde ‘De Sprong, o romantiek der hazen’.
‘Real Book’
De sectie ‘Lead Sheets’ bevat stukken die genoteerd zijn op de manier waarop die bijvoorbeeld ook in het ‘Real Book’ staan, als melodie met (eventueel) een daarbij behorend akkoordenschema. Hier overlapt ‘Mishakosmos’ het meest met ‘Goedendagjes’. ‘Driekusman total loss’, ‘Peer’s counting song’ en ‘Rollo I, II en III’ vinden hier onder meer onderdak. Het zal voor veel jazz-groepen vermoedelijk het vaakst geraadpleegde deel van het boek worden. Voor de praktische gang van zaken zou het daarom fijn zijn als er van deze sectie ook versies voor bes- en es-instrumenten beschikbaar zou kunnen komen, zodat de klarinettisten, trompettisten en altsaxofonisten er ook mee uit de voeten kunnen.
Virussen
Het laatste deel (en in aantal pagina’s ook het grootste) zijn de ‘Scores’. Dit zijn partituren, die uiteenlopen van het volledig uitgeschreven ‘A la Russe’ (voor klarinet, altviool en cello; onlangs te horen op het album ‘De Hondenmepper’) tot de zogeheten ‘virussen’. Dit zijn korte stukjes die een belangrijk deel vormen van de methode van muziek maken zoals het ICP Orchestra die al ruim vijftig jaar heeft vormgegeven. Ze kunnen ingezet worden om een bestaande gang van zaken te ontregelen, een nieuwe richting te geven of iets geheel nieuws op te starten. Voorbeelden hiervan zijn ‘Ezels’ (waarbij de musici onder meer ezelklanken maken), ‘Meelwurm’ ‘Tuinhek’ en ‘Reukzout’ (bij deze laatste drie wordt aangegeven dat ze door het hele orkest of door een subgroepje kunnen worden gespeeld). De rest van deze sectie bestaat uit partituren van stukken met gespecificeerde instrumenten, meestal uit de bezetting van het ICP Orchestra (zoals ‘Kneushoorn’ voor klarinet, tenorsax, trombone, cello en contrabas). Een aantal is twee keer terug te vinden, eenmaal ‘klinkend’ (in de sectie ‘Concert Scores’) en eenmaal met getransponeerde partijen (in ‘Scores’).
Niet naar de letter, maar naar de geest
Het boek is helder, duidelijk en overzichtelijk opgemaakt en laat zich door de ringband goed hanteren. Fraaie zwart-witfoto’s van Misha Mengelberg scheiden de diverse secties en aan het eind van ‘Mishakosmos’ vinden we een alfabetische index op titel, plus een discografie waarin ook terug te vinden is op welke plaat een compositie te vinden is. Dat kan allicht helpen met het spelen van het materiaal. Het belangrijkste is echter dat de componist de laatste zou zijn die zou verlangen dat het allemaal precies en nauwkeurig uitgevoerd dient te worden. De stukken in ‘Mishakosmos’ vragen om een interpretatie naar de geest, en zeker niet naar de letter. En zo kan de Nederlandse jazzscene–zowel de professionals als de amateurs– nog jaren uit de voeten met de onmiskenbaar aanstekelijke én ontregelende muziek.