Concert Review: ICP Orchestra @ Paradox, Tilburg (24 october 2015) by Rinus van der Heijden

BY RINUS VAN DER HEIJDEN, JAZZNU

INSTANT COMPOSERS POOL REGEERT ABSOLUUT SOEVEREIN

De Instant Composers Pool treedt niet meer zo vaak op in Nederland. Het orkest heeft zijn werkzaamheden grotendeels verlegd naar het buitenland. Als de ICP daarom weer eens concerteert in Nederland, dien je er als rechtgeaarde muziekliefhebber als de kippen bij te zijn. Paradox in Tilburg boekte de tienmansformatie en dat bleek een gouden greep. 

De ICP balanceert dezer dagen tussen verdriet en vreugde. Waar het verdriet vandaan komt is duidelijk. Een van de drie oprichters, pianist Misha Mengelberg, verkeert in de eindfase van zijn leven. Contrabassist Ernst Glerum vertelde tijdens het concert, dat de muzikaal leider van ICP in een verpleeghuis is opgenomen en 24 uur per dag vezorging behoeft. Het orkest is aangeslagen, dat is te merken. Dat was al zo toen bekend werd dat Misha Mengelberg aan een heftige vorm van dementie leed en niet meer zou kunnen optreden. Het verdriet duurt voort nu de pianist/componist/leider verder aftakelt.

Misha Mengelbergs verdiensten voor het orkest als componist liepen als een rode draad door het concert in Tilburg. Maar ook een vleugje vreugde. Want Ernst Glerum kon aankondigen dat invaller-pianist Guus Janssen sinds enkele weken het nieuwe, vaste ICP-lid is geworden. Een dankbaar applaus uit de zaal ondersteunde deze woorden. En dat was volkomen terecht: de pianist is uit hetzelfde ‘rare’ hout gesneden als de overige ICP-musici en dat is absoluut nodig om te kunnen bijdragen aan het zeldzaam kostbare gehalte dat het orkest in de 48 jaar van zijn bestaan heeft opgebouwd.

SOEVEREIN

De ICP is een soevereine instelling op het gebied van moderne gecomponeerde en geïmproviseerde muziek. Waar ter wereld zou nog zo’n formatie toeven? De individuele kwaliteiten van de tien groepsleden zijn uitzonderlijk: zij zijn allen musici die hun sporen al vele jaren in het landschap van de Nederlandse improvisatiemuziek hebben nagelaten. Maar dan komt daar de zo broodnodige hechting als orkest nog om de hoek kijken. Het is telkenmale adembenemend om mee te maken hoe het tentet de uitgevoerde composities naar zijn hand zet en er volkomen nieuwe richtingen aan meegeeft.

Het bovenstaande werd deze avond onderstreept in ál het muzikale materiaal dat werd gebracht. In een van de vele Herbie Nichols-stukken op het ICP-repertoire en ook in Misha Mengelbergs Rollo nr. 4 en Rollo nr. 5. Of in zijn Samba Zombie, een stuk dat hij ooit schreef voor zijn samenwerking met altsaxofonist Piet Noordijk en contrabassist Rob Langereis. En wat te denken van de Mengelberg-bewerking van Locomotive van het zo beroemde Thelonious Monk-album Straight, No Chaser. Het bevatte een overrompelende tenorsaxofoonsolo van Tobias Delius die bij de schrijver dezes een bijna vergeefse strijd tegen de tranen veroorzaakte. De solo werd overgenomen door viool en klarinet om daarna in een orkestrale uitbarsting terecht te komen, die weergaloos was.

En dát is nu precies wat de Instant Composers Pool zo uniek maakt: die schijnbaar achteloze omschakeling van gegrondveste improvisaties naar de zo brede traditie van de Afro-Amerikaanse muziek die jazz heet. Maar in het kenmerk van de ICP zit meer besloten: onder meer Europese marsmuziek, volksdeuntjes, oude melodietjes, swing, swing, swing en gecomponeerde Amerikaanse muziek – zoals in een nieuwe compositie van Ab Baars. Hij nam daarbij als uitgangspunt drie liederen van Charles Ives, die het ganse arsenaal van de ICP blootlegden. En ook hier weer kwam ontroering om de hoek kijken: Cellist Tristan Honsinger nam de taak op zich van zanger van de liederen. Dat pakte uit in een declamatie van de teksten, met een krakende, ongeschoolde en volgens de regelen van de kunst ongeschikt stemgeluid. Maar het gaf een ongekende meerwaarde aan de compositie. Top!

Tristan Honsinger trad deze avond meerdere malen op de voorgrond: als zanger in Restless in Peace en in de rol van Conduction, zoals Ernst Glerum aankondigde. Dat betekende Tristan Honsinger als dirigent voor de troep. Met stijve, sprietdunne beentjes dansend, krom gebogen, met de armen zwaaiend en bekeken door zijn mede-bandleden. Niemand lachte en dat is maar goed ook: deze Conduction is alleen de Instant Composers Pool waardig.

JOJO BUITENZORG

Het nieuwe bandlid Guus Janssen bracht zijn eigen Jojo Drive in – herinnerend aan het beroemde Nederlandse drafpaard Jojo Buitenzorg – trompettist Thomas Heberer One Thing All At Once en de toegift kwam op rekening van Eric Dolphy. Zijn Two Four Five was wederom een bewerking van Misha Mengelberg. Hoe divers kun je een concert samenstellen, mag je dan constateren.

De ICP bevestigde met zijn concert in Tilburg voor de tig-ste keer dat het op onbereikbare hoogte verkeert. In elk stuk dat wordt aangepakt sluimert de blues, reiken weerbarstigheid en huiveringwekkende melodische en harmonische schoonheid naar elkaar, wordt elke muzikale grens uitgegumd, treedt de wereld van Hemelse Muziekoppermachtig naar buiten. En al wordt er iets te vaak beweerd dat de ICP vrijwel alles aan Misha Mengelberg heeft te danken, dan moet daarbij zeker worden weerlegd dat dit zonder de wisselwerking met deze groep uitzonderlijke muzikanten nooit tot stand was gekomen. De Instant Composers Pool moet moedig voorwaarts gaan.

Album Review: East Of The Sun (2014) by Glenn Astarita, ALL ABOUT JAZZ

BY GLENN ASTARITA, ALL ABOUT JAZZ

The Holland-based Instant Composers Pool (ICP) Orchestra has amassed 51 albums since its inception in 1967 and due to health-related issues, legendary co-founder, pianist Misha Mengelberg is unable to perform. But guest artist, pianist Guus Janseen duly integrates his artistry into the orchestra's distinct constitution. And of course inimitable drummer Han Bennink helps support and steer the large ensemble through its perpetually moving currents amid its customary unpredictability and topsy-turvy discourses. As surmised, the artists interconnect free jazz improvisation, folk jazz, March progressions and a horde of scrappy, rough and tumble dialogues, where the strings section either cuts through the jazz manifest with a knife or commingles sanguine and melancholic choruses. 

After listening to all the fun, frolic and the artists' expert technical proficiencies, perhaps akin to a theme park joyride, they revisit their roots on the final track "East of the Sun, West of the Moon," composed by Brooks Bowman in 1934, later covered by Benny Goodman, Charlie Parker and other jazz pioneers. They begin on a rambunctious note, not hinting about where they're taking the tune, but kick matters into 10th gear with pumping horns supported by Bennink's bristling swing pulse and the frontline's sweet-tempered overtures. 

The hornists and strings performers engage in bursting call and response episodes, followed by the tenor saxophonists' rangy incursions and Mary Oliver's old school type violin solo, sparking remembrances of influential trad-jazz violin great, Joe Venuti. Ultimately, the musicians work the mainstream component into the mix, but a few bars of jittery horns phrasings and other minor deviations prevent this piece from becoming a blatant or standard reworking of the original. Indeed, ICP Orchestra's resourcefulness is shaped by a host of unforeseen surprises; penetrating improvisational workouts, satirical interludes, and inspiring teamwork.
Track Listing: Track #1; Track #2; Track #3.

Personnel: Michael Moore clarinet: alto sax; Ab Baars clarinet, tenor sax; Tobias Delius: clarinet tenor sax; Wolter Wierbos: trombone; Thomas Heberer: cornet; Mary Oliver: violin, viola, vocals; Tristan Honsinger: cello, vocals; Ernst Glerum: bass, announcements; Guus Janssen: piano, organ; Han Bennink drums, vocals.

Album Review: East Of The Sun (2014) by Peter Margasak, DOWNBEAT

East of the Sun is the first album in a history dating back to 1967 that Amsterdam’s brilliant ICP Orchestra has made without its co-founding pianist and composer Misha Mengelberg, who was forced to retire from music due to progressive dementia. Mengelberg was the heart-and-soul of the ensemble; he can’t be replaced. Yet at the same time, the group has always experienced personnel change and taken advantage of new members and shifting dynamics. Sitting at the piano bench on East Of The Sun is Guus Janssen, an admirer of Mengelberg but a musician with his own voice, both as an improviser and a composer—he wrote the wildly careening “Rondo,” an intensely shape-shifting jaunt that swings jubilantly between circus-like chaos and storming early jazz swing. Mengelberg’s long-time musical partner Han Bennink chose the repertoire for the album, including a number of themes by his old pal such as the brief opening hymn-like chant called “Psalm,” the previously unrecorded “Oorwurm” (Dutch for earwig), a martial ditty that lives up to its title, and “Der Jofelen Pels Slip.” But he also brings in pieces by some of the other excellent composers in the group including Ab Baars, Tristan Honsinger (showing off his typical whimsy on “Bolly Wolly,” which teeters on the edge of insanity) and Michael Moore, as well as fellow travelers like Maurice Horsthius and the late Sean Bergin, who wrote the Italianate swinger “Lavoro,” which plows straight into an ebullient version of “Moten Swing.” The album concludes with a raucous reading of the standard that gives the album its name. There may not be any new tactics or tacks on display on East Of The Sun, but the fact that ICP seems to be weathering the loss of its leader in such elegant, electric fashion is more than we need.